پولی شدن فرایند آموزش عالی در بخش دولتی، خلاف عدالت اجتماعی است
در ابتدا حسین امامعلی‌زاده، عضو گروه مصحف (تیم موافق) در سخنانی بیان کرد: گزاره مورد بحث، مجموعه‌ای از مفاهیم را داراست و ساختار بحث ما پیرامون این موضوع، مبتنی بر تعریف این مفاهیم و ارائه استدلال‌هایی در موافقت با گزاره است. در ابتدا به برخی مفاهیم اشاره می‌کنیم؛ پولی شدن به این معناست که همه یا بخش عمده‌ای از هزینه‌ها از فردی که آموزش می‌بیند دریافت می‌شود. فرایند آموزش عالی نیز مجموعه عملیاتی برای رسیدن به اهداف آموزشی است. مفهوم بعدی بخش دولتی است. در این گزاره چند معنا می‌توان در نظر داشت؛ اگر دولتی بودن به معنای رایگان بودن در نظر گرفته شود، دولتی بودن و پولی شدن دو مفهوم متناقض است. اگر دولتی بودن را به معنای مدیریت دولتی یا مدیریت دولت در نظر بگیریم، گویی دولت نماینده‌ای از سوی جامعه است که خود به تنهایی پول ندارد و هزینه آموزش از ناحیه مردم به صورت مستقیم و غیرمستقیم تأمین می‌شود. روش مستقیم به صورت دریافت مالیات و …، و شیوه غیرمستقیم درآمد حاصل از فروش منابع مختلفی است که برای سامان دادن امور مورد نیاز مردم جامعه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
وی ادامه داد: جامعه به یک سری حرفه‌ها و مشاغل نیاز دارد و افرادی هم هستند که باید انگیزه لازم برای آموزش حرف و مشاغل را داشته باشند. برای اینکه این مشوق به وجود بیاید، دولت باید بخش عمده هزینه‌های آموزش را متقبل شود که خیر آن به جامعه برسد. از سوی دیگر، افراد نیروی جوانی و انرژی خود را صرف نمی‌کنند برای اینکه آموزشی ببیند تا آیا به درد آینده‌شان بخورد یا نخورد.
این عضو تیم موافق افزود: عدالت معانی گسترده و رویکردهای فلسفی و مبانی متعددی دارد. گاهی عدالت را به معنای برابری و فرصت برابر، گاهی به معنای استحقاق تعبیر می‌کنند، یک تعریف دیگر از عدالت مربوط به بیانات امیرالمؤمنین (ع) است که می‌فرمایند عدالت این است که هر چیزی در جای خود قرار بگیرد. عدالت به معنای برابری نیست و به مثابه توجه به ظرفیت‌ها و توانمندی‌هاست. دانشگاه نیز محلی مرتبط با استعداد و توانمندی افراد است.
در ادامه محسن خنیاگر، عضو تیم فکرت (گروه مخالف) به ارائه بحث تیم خود پرداخت و اظهار کرد: گزاره پولی شدن فرایند آموزش عالی در بخش دولتی مفهمومی متفاوت با خصوصی‌سازی است. در این فرایند، دولت همچنان حضور و نظارت دارد که البته یک امر معمول در آموزش‌های دنیاست. آموزش‌های موفق در جهان در دانشگاه‌های معتبر، پولی است، اما دخالت دولت به این گونه است که از استعدادهای راه‌یافته به این دانشگاه با ابزارهای مختلف حمایت می‌کند.
وی افزود: در یک وهله، ما مخالفت نظری با گزاره داریم. شهید مطهری درباره عدالت معتقد است؛ «آن استحقاق و آن حقّی که هر بشری به موجب خلقت خودش و به موجب کار و فعالیت خودش به دست آورده است به او بدهند». بعضی عدالت را برابری در نظر می‌گیرند که این ظلم است. هیچ یک از این تعریف‌ها در تعارض با پولی شدن نیست. تیم مقابل چه چارچوب نظری برای عدالت اجتماعی در نظر دارد، با توجه به اینکه خود عدالت اجتماعی مکانیزهای مختلفی داراست؟
عضو تیم فکرت (گروه مخالف) ادامه داد: بخش زیادی از مسئله به بودجه دولت مربوط می‌شود. ما یک یارانه پنهان داریم، که باید به جامعه هدف اصابت کند و آنها منتفع شوند، اما آیا نظام آموزش عالی ما در همین راستا جلو می‌رود؟ در برخی رشته‌ها با محدودیت‌هایی مواجه هستیم از جمله کمبود منابع و یا به دلیل رسالت پژوهش‌محور برخی رشته‌ها، نیاز به بسیاری از تجهیزات وجود دارد.
وی افزود: از سوی دیگر، طبق آماری که سازمان سنجش کشور اعلام می‌کند، طی سال ۹۷ تا ۹۹ آمار دانشجویان واجد شرایط تحصیلی که انصراف داده‌اند از ۳۶ درصد به ۵۶ درصد رسیده و این یعنی نیمی از دانشجویان از یارانه پنهان محروم‌اند. در حالی که هزینه اصلی برای رفتن به دانشگاه، پول و بودجه‌ای نیست که خرج می‌کنند، بلکه فرصت و زمانی است که در دانشگاه سپری می‌کنند و نهایتاً به بازار کار ختم نمی‌شود. ۶۰ درصد دانشجویان در دانشگاه‌های سراسری از سه دهک بالای جامعه هستند. در واقع یارانه پنهان در آموزش عالی، کارایی خود را از دست داده است.
خنیاگر ادامه داد: توزیع مالی دولتی (یارانه) به طور کامل به نفع خانواده‌های کم‌برخوردار است، در مقابل اما یارانه‌های آموزشی به نفع خانواده‌های برخوردار است. راه‌حل اصلی در این مسئله، هدفمندی یارانه پنهان و پولی شدن آموزش عالی است. بخشی از فرایند اصلاح، پولی شدن است.
این مناظره در ادامه با صحبت‌های صدرا فقیه، عضو تیم مصحف (گروه موافق) ادامه یافت. وی گفت: بسیاری از صحبت‌های دوستان ما در تیم مقابل، در چارچوب گزاره جای نمی‌گیرد. ایراداتی که مطرح کردند مربوط به بحث مدیریتی است. اگر یارانه پنهان حذف شود، آن عدالت موجود هم از بین می‌رود. مراد گزاره در بخش دولتی است، صحبتی در بخش خصوصی نداریم. اگر دولت در صدد رفع نیازهای جامعه است، در این صورت اگر کسی استعدادی داشت، اما به دلیل فقر مادی نتوانست آن را به منصه ظهور و بروز برساند، در حق او و جامعه اجحاف شده است.
وی افزود: دانشگاه‌های مطرح دنیا لزوماً دولتی یا خصوصی نیستند، بعضاً به شکل خیریه‌ای اداره می‌شوند. وقتی می‌گوئیم عدالت اجتماعی یعنی هر چیزی در جای خود قرار بگیرد. گزاره یک موضوع کلی را مطرح می‌کند، اما نه درباره ایران. از سوی دیگر، فلسفه وجودی دانشگاه دولتی این است که برای کسانی که امکان پرداخت هزینه ندارند، امکان تحصیل فراهم شود، حتی آنهایی هم که سرمایه‌دار هستند لزومی ندارد هزینه‌ای بپردازند.
سپس آرش شهلایی، عضو گروه فکرت (تیم مخالف) در سخنانی اظهار کرد: آنچه می‌گوئیم درباره پولی شدن فرایند آموزش است. یارانه‌ها اکنون به بدترین شکل توزیع می‌شود که عدالت را بر هم می‌زند و نابرابری را دامن می‌زند. در چنین شرایطی، فردی که در استان‌های محروم زندگی می‌کند، امکان رفتن به دانشگاه را ندارد. باید نگاه کلان‌تری به این مسئله داشت و هزینه اصلی‌ای که دانشجویان می‌کنند که همانا فرصت و زمانی است که از صرف می‌کنند، مورد توجه قرار بگیرد.
وی افزود: زمانی که دولت با محدودیت بودجه‌ای مواجه است، اگر بتواند این بار مالی را بردارد، خواهد توانست که استعدادها را به کلاس درس بیاورد. پولی شدن آموزش عالی، جزئی از سازوکار پیشنهادی برای اصلاح فرایند آموزش است. این آثار مثبتی دارد و توسعه رقابت و تقویت ارتباط واحدها و عدالت آموزشی را در پی دارد. حلقه گمشده دانشگاه‌های ما همین است.
در ادامه حسین امامعلی‌زاده، عضو تیم مصحف (گروه موافق) گفت: اگر یارانه پنهان پرداخت شود، بچه روستایی با چه سازوکاری می‌تواند به دانشگاه برود؟ آیا می‌تواند از همه ظرفیت‌های دانشگاه استفاده کند؟ اینکه تیم مقابل از افزایش آمار به نفع خود استفاده کند، از واقعیت به دور است. یک باب عدالت، در دسترس بودن است. در شهرهای کوچک و روستاها که بخش خصوصی علاقه‌ای به سرمایه‌گذاری در آن بخش ندارد، چه کسی باید استعدادها را به شکوفایی برساند؟ یارانه پنهان در بسیاری از پدیده‌ها وجود دارد. برای مثال اگر یارانه بنزین برداشته شود، آیا به اهداف مدنظر خواهیم رسید آیا یارانه به فقرا می‌رسد؟ آیا بورسیه تحصیلی به دست کسانی که استحقاقش را دارند می‌رسد؟
در ادامه خنیاگر، عضو تیم فکرت (گروه مخالف) در سخنانی گفت: یکی از نقدها به پولی شدن، غیرقانونی بودن آن است که تیم مقابل اشاره‌ای به آن نکردند. در حالی که شهریه گرفتن را عده‌ای خلاف قانون اساسی می‌دانند، اما شورای نگهبان به عنوان مفسر قانون گفته که دریافت هزینه و شهریه برای آموزش ایرادی ندارد. از سال ۲۰۱۱ به بعد سالانه ۵۱ هزار دانشجو از ایران خارج شده‌اند، در عین حال، کل آمار بازگشت ایرانیان متخصص طی شش سال گذشته به ازای هر ۱۰۰ نفر، یک نفر بوده است، و رشد پذیرش محصلان ایرانی در دانشگاه‌های آمریکایی بسیار بالا بوده. این در حالی است که دولت دستش در جیب ماست و هزینه تحصیل این افراد پرداخت می‌شود. این ناعادلانه نیست؟
سپس صدرا فقیه، عضو تیم مصحف (تیم موافق) اظهار کرد: متوجه ارتباط قانونی که تیم مقابل بیان کرد با گزاره را متوجه نشدیم. گزاره کلی، مطلق و انتزاعی است. اگر به قول دوستان بگوییم این هزینه، فرصت و زمانی است که طی می‌شود، آیا راه چاره این است که هزینه مادی هم بر آن افزوده شود؟ گفتیم که نباید از دانشجویان شهریه گرفته شود، بلکه باید کمکهزینه تحصیل نیز بابت همان انرژی و زمان به آنها پرداخت شود.
وی افزود: چهار حالت درباره پول داشتن و استعداد داشتن و یا نداشتن این دو وجود دارد؛ کسی که پول دارد و استعداد هم دارد، کسی که پول دارد و استعداد ندارد، کسی که پول ندارد و استعداد دارد و کسی که نه پول دارد و نه استعداد. کسی که پول دارد و استعداد ندارد، شایستگی ندارد، اما کسی که استعداد دارد باید تحصیل کند، چه پول داشته باشد یا نداشته باشد. کسی که پول دارد و استعداد ندارد، بهتر است در بخش خصوصی تحصیل کند و کسی که پول ندارد و استعداد دارد، باید بتواند از آموزش رایگان استفاده کند.
این عضو تیم مصحف گفت: در بخش دولتی برخی افراد در قالب ورودی شبانه مشغول تحصیل‌اند و بر سر کلاس ورودی‌های روزانه‌ای می‌نشینند که بر حسب استعداد بر روی این صندلی نشسته‌اند، این مسئله کیفیت آموزش را کاهش می‌دهد. مخالف بورس نیستیم، اما سازوکار شناسایی این افراد چگونه است؟ این اتفاق از عدالت به دور است. عدالت را به هر معنایی که در نظر بگیریم، اینکه افراد هم هزینه، هم زمان و هم انرژی بگذارند، خلاف عدالت است.
در پایان این مناظره، آرش شهلایی، عضو گروه فکرت (تیم مخالف) به ارائه جمع‌بندی بحث تیم خود پرداخت و گفت: یکی از ایرادات در بحث‌های تیم مقابل، تصور و استنباط مطلق بودن و انتزاعی بودن درباره گزاره است. می‌گویند نه تنها شهریه نباید گرفت، بلکه باید کمکهزینه هم پرداخت شود، آن هم در شرایطی که کسری بودجه دولت به شکل فزاینده‌ای رو به بالاست.
وی افزود: هابز می‌گوید عدالت یعنی همه در برابر قانون و قراردادهای اجتماعی یکسان باشند. از سوی دیگر، مفسر قانون ما می‌گوید گرفتن شهریه در صورت استطاعت اشکال ندارد. ما به تحلیل شرایط کشورمان پرداختیم. یارانه پنهان ناعدالتی به وجود می‌آورد و برای رفع آن، یک راهکار پولی شدن است. دولت در این شرایط بد بودجه‌ای می‌تواند با استفاده از شهریه کسانی که استطاعت دارند، بخش تحقیق و توسعه را در دانشگاه راه بیاندازد و بیکاری ساختاری رفع شود.
شهلایی گفت: یارانه پنهان به سمت ثروتمندان می‌رود. مسئله اصلی در دهک‌های پایین، فقر و اختلافات طبقاتی است. در مدل‌های آموزشی در دنیا، هیچ دانشگاه دولتی نیست که چیزی را رایگان در اختیار قرار دهد. آنها از محل درآمد برای استعدادیابی استفاده می‌کنند.
نظر شما :