هدف تأمین آب شرب از سد تنگ سرخ بهانه است / در موضوع آب شرب با برساختگی مواجه هستیم

امید سجادیان تسهیلگر و فعال محیط زیست در نشست تنگنای تنگ سرخ که به همت مرکز فعالیت‌های محیط زیستی دانشجویان ایران برگزار شد با تاکید بر اینکه مشکل اساسی در خصوص سد تنگ سرخ، آمارهای مختلفی است که بیان می¬شود اظهار داشت: هنگامی که پروژه¬ای در شهری قرار است اجرا شود باید ببینیم عرضه و تقاضا به چه صورت است و به چه دلایلی سد باید احداث گردد.
وی با بیان اینکه هنگامی که صحبت از آب می¬شود هر میلیون مترمکعب آن بسیار ارزش دارد اما این سد در ابتدای شروع خود آمار ضد و نقیضی داشت گفت: طی سال‌ها آمار و ارقام متفاوتی از ۲۱۵ میلیون مترمکعب تا ۱۸۵ میلیون متر مکعب مطرح شد و حتی در آمارهای رسمی ۱۲۵ میلیون مترمکعب اعلام شده است.
وی ادامه داد: در حال حاضر دغدغه اصلی ما این است که اطلاعات درستی وجود ندارد و اگر قرار است سد احداث شود اطلاعات درست باید ارائه شود. اهداف مختلفی برای ساخت سد در نظر گرفته شده است که یکی از آنها تأمین آب شرب است اما باید ببینیم آیا واقعاً برای تأمین آب شرب به این سد نیاز داریم یا خیر؟
دبیر شبکه تشکل‌های محیط زیست و منابع طبیعی استان کهگیلویه و بویراحمد با بیان اینکه هدف تأمین آب شرب بهانه است؛ مافیای آب در استان کهگیلویه و بویر احمد و استان فارس به دنبال ساخت این سد برای اهداف خودشان هستند تصریح کرد: بر اساس آمار خبرگزاری‌ها و اعلام مسئولان آبفا استان ۵۰ درصد آب شرب یاسوج هدررفت دارد که خود باعث کمبود آب می¬شود.
طی ۳۰ سال شبکه فرسوده شده است و هیچگونه اقدامی صورت نگرفته است. طبق آماری که مسئلان آبفا استان اعلام کرده‌اند برای اصلاح شبکه ۶۰ میلیارد تومان در نظر گرفته شده است ولی در سال گذشته تنها یک میلیارد تومان برای اصلاح شبکه اختصاص داده شده است. صحبتی که با مدافعان سد داریم این است که اگر شما هدف تأمین منابع آب شرب داریم و می¬شود با هزینه ۶۰ میلیارد تومانی به اصلاح شبکه پرداخت و از ۵۰ درصد هدر رفت جلوگیری کرد بجای آنکه سدی با هزینه بسیار بیشتر ساخته شود که تنها ۲۰ میلیون متر مکعب آب آن به شرب اختصاص دارد.

در استانی که هدر رفت آب زیاد است انتقال آب بین حوضه‌ای توجیه پذیر و اقتصادی نیست
مواد معلق و رسوباتی وجود دارد که باعث رسوب‌گذاری و بالا رفتن کیفیت خاک زمین‌های کشاورزی می¬شود و وقتی سد ساخته شود رسوب‌گذاری انجام نمی‌شود و کیفیت خاک‌ها افت پیدا می‌کند و برروی زندگی مردم بالا دست تأثیر خواهد گذاشت.
سجادیان با باین اینکه با انتقال آب توسعه کشاورزی رخ م‌یدهد و هکتارهای زیادی از زمین¬های دیم و جنگلی تبدیل به کشاورزی آبیاری می‌شوند خاطرنشان کرد: ما در کمربند خشک قرار داریم و تغییرات اقلیمی در حال رخ دادن است بنابراین وقتی با تنش‌های آبی رو به رو می شویم باید تغییر الگوی مصرف و مدیریت منابع آب داشته باشیم نه اینکه از مناطق دیگر انتقال آب داشته باشیم تا بتوانیم به الگوی مصرف قبلی خود ادامه بدیم.
بحث دیگر در خصوص این سد نداشتن ارزیابی محیط زیستی است و بعد از فشارهای بسیار مجوز محیط زیستی برای سد صادر شد.
سد تنگ سرخ قرار است بین مرز استان کهگیلویه و بویر احمد و استان فارس احداث شود و در واقع قرار است سدی ساخته شود و ۱۵۶ میلیون مترمکعب آب پشت آن نگهداری شود سپس از بودجه عمران استان که قرار بود در بخش¬های مختلف هزینه شود برای ساخت این سد منجر به انتقال آب بین حوضه¬ای خواهد شد و یکی از سرچشمه¬های کارون به دلیل توسعه کشاورزی در استان فارس و کهگیلویه و بویر احمد اختصاص داده شود.
یکی دیگر از توجیهات ساخت سد جلوگیری از سیلاب با ساخت سد است اما مطالعات آبخیزداری نشان می‌دهد استفاده از سد برای کنترل سیلاب منسوخ شده است و با روش¬های آبخیز داری می‌توان جلوی سیلابها را گفت و باعث تغذیه سفره‌های آب زیرزمین شد. با اصلاح شبکه توزیع آب و تغییر الگوی کشت در حاشیه شهر با هزینه کمتر می‌تواند صورت گیرد و آب مورد نیاز تأمین گردد.
در استانی که هدر رفت آب زیاد است انتقال آب بین حوضه‌ای توجیه پذیر و اقتصادی نیست

در دور دوم دولت روحانی و دولت جدید بسیاری از طرح‌های مخرب محیط زیستی مجدداً مطرح شدند
مسعود امیرزاده عضو کارگروه آب و انرژی شورای تشکل‌های محیط زیست و منابع طبیعی نهادهای مدنی در ادامه این نشست گفت: حدود ۷۰ سال است وزارت نیرو مدیریت دولتی منابع آب را در دست دارد بدون آنکه نگاهی به کارنامه مدیریتی خود داشته و نتایج مدیریت دولتی خود را بررسی کند. رودخانه و تالاب‌های خشک شده، چشمه‌های از دست رفته و دشت‌هایی که دچار فرونشست شده‌اند و پس از گذشت ۷۰ سال همچنان روش¬های خود را تکرار می‌کند.
وی ادامه داد: در خشکسالی‌های سال ۹۳ و ۹۴ عقب نشینی‌هایی در مدیریت وزارت نیرو دیده شد اما در دور دوم دولت آقای روحانی و دور جدید دولت آقای رئیسی گفته‌ها عوض شد و بسیاری از طرح‌های مخرب مجدداً مطرح شدند که یکی از این طرح‌ها سد تنگ سرخ بود که به عنوان یک طرح نیمه تمام که باید تکمیل گردد مطرح شد.
وی با تاکید بر اینکه امروزه سدها و بحران آب ما مسائل اجتماعی روز هستند و نمی‌توان بدون اطلاع مردم برای آنها تصمیم گرفت اذعان داشت: مدیریت نادرست آب در کشور ما با عدم شفافیت همراه است. عدم شفافیت و صداقت وزارت نیرو باعث افت شدید سرمایه اجتماعی آن شده است و نسبت به آمارها و ارقامی که اعلام می‌کنند بی اعتمادی وجود دارد.
این فعال محیط زیست ادامه داد: ما اعتقاد داریم در خصوص موضوع آب شرب با برساختگی مواجه هستیم یعنی حکمرانی یا مدیریت غلط موضوعاتی مانند عدم وجود آب شرب کافی و نیاز به انتقال آب برای تأمین آن برساخت می‌شود در واقع این موارد موضوعاتی هستند که به طور ساختگی ایجاد و به جامعه القا می‌شود.
با تاکید بر اینکه پراکنش نامناسب جمعیت حاصل مدیریت غلط آب در کشور است گفت: پراکنش جمعیتی نامناسب یکی از چالش‌هایی است که در حال حاضر با آن مواجه هستیم و اگر تاریخچه آن بررسی شود شاید به این واقعیت برسیم که بسیاری از آنها به دلیل عدم رعایت حق آبه‌ ها و یا آبی که به واسطه سد سازی از آنها گرفته شده است در جای دیگری که آب برده شده سکونت پیدا کرده‌اند. هنگامیکه سامانه‌های آبی را برخلاف نظمی که داشته‌اند تغییر می‌دهیم جمعیت نیز با آنها جابه‌جا می‌شود و پراکنش نامناسب فعلی جمعیت مرتباً تشدید می‌شود.

زوال جنگل‌های بلوط با سد تنگ سرخ تشدید می‌شود
انتقال آب از سرشاخه‌های کارون یکی از موضوعات حساسیت برانگیز است و این قضیه نیز انتقال آب از سرشاخه‌های کارون محسوب می‌شود و حساسیت‌های اجتماعی به همراه خواهد داشت.
زوال جنگل‌های بلوط که یکی از مهمترین چالش‌های محیط زیستی ما است تشدید می‌شود. رودخانه بشار از کنار جنگل‌های بلوط عبور می‌کند که به نظر بنده یکی از مهمترین پوشش‌های گیاهی ما است. ۴۰ درصد آب کشور حاصل این جنگل‌هاست در حالی‌که سدهای کشور آب تولید نمی‌کنند. بخشی از این جنگل‌ها در قسمت مخزن سد از بین می‌روند و بخشی دیگر به علت عدم رعایت حق آبه‌ه ا از بین خواهند رفت.
ارزیابی‌های دقیق و بی‌ طرفانه در طرح‌ها بسیار مهم است نکته مهم در خصوص این طرح این است که عوارض منفی این سد به قدری است که حتی ارزیابی‌های فرمالیته هم برای آن صورت نگرفته است.

نگاه به سد سازی نمی‌تواند سیاه و سفید باشد و باید نگاهی مبتنی بر منطق فازی داشته باشیم
محمدتقی دستورانی، استاد تمام گروه مهندسی طبیعت دانشگاه فردوسی مشهد و رئیس دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست در ادامه این نشست رودخانه را یک شریان حیاتی طبیعی و یک لندسکیپ ویژه دانست که باید نگاه ویژه‌ای به آن داشت. او گفت: «این لندسکیپ طی سالیان طولانی، کنش و واکنش‌های بسیار توسعه پیدا کرده و به تعادل نسبی امروز رسیده است. در برخورد با رودخانه هیچ نوع تحمیلی به آن نباید داشته باشیم و تعادل آن را برهم زنیم.» دستورانی اضافه کرد: «سد به عنوان مانعی که در مقابل جریان آب قرار داده می‌شود، مزایا و معایبی دارد. نگاه به سدسازی نمی‌تواند سیاه و سفید باشد و بگوییم باید ساخته شود یا نباید. هنگامی ساخت سد توجیه دارد که تمام مزایا و معایب آن در یک دوره طولانی مدت در آینده و به صورت بسیار شفاف مورد بررسی قرار گیرد. بر این اساس باید نگاهی خاکستری و مبتنی بر منطق فازی به سدسازی داشته باشیم.»رئیس دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست انتقال بین حوضه‌ای آب را مسئله‌ای بسیار پیچیده و مهم خواند که باید به درستی و دقیق بررسی شود. او افزود: «هر منطقه‌ای به لحاظ اکولوژیکی باید بررسی شود و با توجه به منابعی که دارد توسعه پیدا کند. انتقال آب باید از جایی صورت گیرد که خود دارای نیاز آبی و مشکل نباشد حتی اگر احتمال بروز مشکل در آینده هم وجود داشته باشد انتقال آب نباید صورت بگیرد زیرا مشکلی را حل نمی‌کند و فقط در کوتاه مدت باعث سرمایه‌گذاری‌‌هایی می‌شود که در آینده از بین خواهد رفت.»
۹۰ درصد آب کشور صرف کشاورزی می‌شود
دستورانی همچنین از وزارت نیرو انتقاد کرد که همواره به دنبال افزایش عرضه است، بدون آنکه روی تقاضا مدیریت کند یا الگوی کشت را تغییر دهد و اضافه کرد: «بیان شده ۳۳ الی ۳۵ میلیون مترمکعب آب به محیط زیست اختصاص داده شده اما در نهایت هیچ چیزی سهم محیط زیست نمی‌شود. برای شرب و صنعت و کشاورزی برنامه‌ریزی می‌شود اما روی بهره‌وری کار نمی‌شود. با افزایش جمعیت تقاضای مردم برای آب بیشتر می‌شود و در نهایت آبی که به محیط زیست اختصاص داده شده به مردم اختصاص داده می‌شود.»
او در پایان سخنانش نسبت به خشکیدن رودخانه بشار هشدار داد و گفت از دیگر ابهامات این طرح زیر آب رفتن ۷۰۰ هکتار باغ مرغوب و چند روستا و نداشتن مجوز محیط زیستی است که باید در اتاق‌های فکر با حضور ذی‌نفعان بررسی شود و به صورت گزارشی شفاف ارائه شود.