با قانون درست می‌توان به جامعه اخلاق‌مدار رسید

به گزارش خبرنگار ایکنا، مرحله نیمه نهایی دهمین دوره مسابقات ملی مناظره دانشجویان ایران یکشنبه ۸ خرداد ماه سال جاری، با دو گزاره به همت سازمان دانشجویان جهاددانشگاهی در باشگاه دانشجویان دانشگاه تهران برگزار شد.
ابوالفضل باقری و نیما آتش سخنرانان و سعید کشول از اعضای محقق تیم نیک آیین بودند.
تیم نیک آیین به عنوان موافق گزاره در شش دقیقه ابتدایی، تشریح کرد: گزاره «ایجاد جامعه اخلاقی با اعمال قانون امکان‌پذیر است» ذهنی و فلسفی است. من زمانی که از اخلاق صحبت می‌کنم، مراد اخلاق مدرن و سکولار است.
من میان سه الگوی اخلاقی و انگاره که در ساحت فلسفه مطرح شده تمایز قائل می‌شوم و آن را یک طیف می‌دانم. یک سوی این طیف، الگوی تمامیت خواه افلاطونی و هگلی است که کوپر در کتاب جامعه باز و دشمنان آن مفصل صحبت کرده است. دیگر طیفی که برای این حوزه در نظر می‌گیرم، دیدگاه ماکیاولیستی و اصالت قدرت است که هیچ گونه پیوندی را میان اخلاق و قانون در نظر نمی‌‌گیرد و صرفاً حفظ قدرت را در نظر دارد.
الگوی اول یک رسالت تاریخی را در نظر می‌گیرد و قائل به یک تاریخ باوری است. من این دو الگو را رد می‌کنم. الگوی سومی که به آن باور دارم الگویی است که جان لاک در کتاب دو رساله درباره حکومت مطرح کرده است.
حوزه اخلاق فردی و اخلاق اجتماعی را من از هم جدا می‌کنم. و نمی‌خواهم مثل لیبرال‌ها کلاً نگاه خوشبینانه به انسان داشته باشم یا مثل واقع گرایان کلاً نگاه بدبینانه داشته باشم. می‌گویم انسان‌ها نه در ذات خودشان شرور هستند و نه در ذات خودشان خیرخواه و این نهادهای اجتماعی هستند که در واقع انسان‌ها را به سمت خیرخواهی یا شرارت سوق می‌دهند.
لاک در کتاب «دو رساله حکومت» یک فرض فلسفی را مطرح می‌کند و از وضع طبیعی صحبت می‌کند که افراد قرارداد اجتماعی وضع نکرده‌اند تا وارد حوزه جامعه مدنی شوند. در وضع طبیعی جان لاک انسان‌ها اخلاقی عمل می‌کنند و آزادی وجود دارد. مالکیت انسان‌ها به رسمیت شناخته شده است اما وضع طبیعی لاک یک ایراد دارد و آن اینکه نهادی برای رفع خصومت و پاسداری از مالکیت و آزادی وجود ندارد.
بنابراین لاک در نظام فلسفی خود جامعه‌ای مدنی را مطرح می‌کند که از اخلاق سکولار ناشی می‌شود و در واقع وضع جامعه را اخلاقی می‌کند. لاک برای حفظ اخلاق، قوانینی را مبتنی بر این اصول اخلاقی پیاده‌سازی می‌کند و از دل آن نظامی که جان لاک ترسیم می‌کند، یک وضع اخلاقی لیبرال و سکولار در می‌آید.
در حوزه اخلاق عمومی مفاهیمی داریم که اگر از همه بپرسیم آزادی، عدالت، نظم، امنیت و رفاه خوب است یا بد همه می‌گویند خوب است. این پنج مفهوم در حوزه اخلاق عمومی است که همه مکاتب فارغ از اینکه چه عینیتی برای آن‌ها قائل هستند، تأکید دارند که خوب است.
وظیفه قانون عادلانه که از اخلاق ریشه گرفته است و به یک وضع به سامان اخلاقی هم منتهی می‌شود، پاسداری از این آموزه‌‌ها است. نکته دیگر که باید اشاره کنم، این است که برای تعیین مصادیق، چه راه‌کار عملی داریم؟ مثلاً برای تعیین مراد از عدالت. من می‌گویم رأی عمومی. هیچ راه دیگری جز رأی عمومی نداریم تا به این مفاهیم عینیت بدهیم.
من از تمثیل آیزایا برلین در کتاب «چهار مقاله درباره آزادی» استفاده می‌کنم و قوانین منفی و مثبت را مطرح می‌کنم و می‌گویم قوانین منفی، قوانینی است که وظیفه آن‌ها حفظ امنیت است اما قوانین مثبت قوانینی هستند که وظیفه پیاد‌ه‌سازی شرایط و زمینه‌ها برای رشد اخلاقی انسان‌ها را بر عهده دارند.
در جمع‌بندی سخنان مطرح شد: مراد من قانون عادلانه است که به یک جامعه اخلاقی منتهی می‌شود.
اسماعیل شیری و علی‌رضا قضاون سخنرانان تیم، فرشته کورنگ بهشتی و زهرا دهقانی از محققان تیم جهاد علمی بودند.
جهاد علمی به عنوان تیم مخالف در شش دقیقه ابتدایی خود اذعان داشت: ما به دنبال موضع گرفتن در قبال قانون نیستیم. در تعریف جامعه اخلاقی باید گفت جامعه‌ای که نیکی‌ها درونی شده و به واسطه تکلیف سر بزند جامعه اخلاقی است. ما تعریف روشنی از شما در تعریف جامعه اخلاقی ندیدیم. اعمال قانون یک مرحله بعد از قانون است.
شما از کلمات تخصصی استفاده کردید؛ استفاده از کلمات تخصصی باعث می‌شود مردم بحث را درک نکنند. اخلاق را مردم وضع می‌کنند یا قانون؟ قانون می‌تواند غیر اخلاقی باشد مثل سقط جنین، مرگ خودخواسته و … وقتی قانون در برخی مواقع اخلاق را رعایت نمی‌کند، چطور می‌تواند جامعه را اخلاقی کند؟
در کدام کشور اعمال قانون جامعه را اخلاقی کرده است؟
در ایران ۲۵۰ هزار زندانی و ۱۴ میلیون پرونده در دست بررسی داریم که در دنیا بی‌نظیر است. برخی از این زندانیان سابقه دار هستند؛ پس چرا اعمال قانون در اصلاح آنها تاثیری نداشته است. یک مثال بگویید که اعمال قانون اخلاق را محقق کرده است. اخلاق امری درونی است. چطور آموزش، خانواده و تربیت را رها کنیم و فقط قانون را عامل اخلاقی شدن جامعه بدانیم. اولین اقدام در جامعه اخلاقی این است که کسی خود را بالاتر از قانون نداند و اگر چیزی ساختیم که فراتر از قانون بود، جامعه اخلاقی نمی‌شود. شما نظر سایر اندیشمندان را مطرح کردید ما علاقه‌مند هستیم نظر خود شما را بدانیم.
در سه دقیقه بعدی، گروه موافق گفت: گزاره انتراعی و فلسفی است اگر از ایران با جرائم مثال بزنند ما هم از کشورهای اسکاندیناوی مثال می زنیم که با اجرای همین قانون در کشورشان زندانی ندارند و از دیگر کشورها زندانی وارد می‌کنند. مسئله ما قانون سکولار و انسجام اخلاقی است.
آیا اخلاق جامعه بی‌قانون را می‌تواند اداره کند؟
قانون، میوه درختی است که بذر آن باورهای جامعه است و نهادهای مدنی در بستر قانون معنی پیدا می‌کند. معتقدیم با قانون درست به جامعه اخلاق‌مدار می‌رسیم. اگر جامعه از قانون تهی شود، آیا اخلاق می‌تواند جامعه را اداره کند.
تیم مخالف در ادامه گفت: گزاره به اعمال قانون اشاره می‌کند نه وضع قانون. امر اخلاقی در جوامع مختلف و زمان‌های مختلف شکل متفاوتی می‌گیرد؛ شکل حجاب در کشورهای مختلف متفاوت است. در گذشته نیز مردسالاری اخلاقی محسوب می‌شد. شما می‌گویید گذاره فلسفی است در حالی که نمود عینی دارد؛ یک مثال از کشورهایی که بدون قانون موفق بودند بزنید.
شما اخلاق را مقدم بر آزادی می‌دانید یا برعکس؟ گفتید اخلاق را سکولار و عادلانه در نظر می‌گیرید. در اروپا هم بسیاری از قوانین از دین نشأت گرفته و نمی‌توان افراد دیندار را از قانون حذف کرد. در کشورهای اسکاندیناوی هم بسیاری از حقوق نادیده گرفته می‌شود شما بر چه مبنایی می‌گویید آن‌ها اخلاقی هستند؟
در ادامه گروه موافق استدلال کرد: آزادی و عدالت برای ما به رسمیت شناخته شده است. گروه مخالف گفتند گزاره فلسفی نیست اما به نظر ما هست چرا که از امکان یک چیز بحث می‌کند. شما سؤال پرسیدید اما طرح بحث نکردید. می‌گویید دینداران را ما طرد می‌کنیم خیر؛ جامعه‌ای عادلانه است که امکان ظهور و بروز برای همه را فراهم کند. در یک جامعه ممکن است ۱۰ مؤلفه اخلاقی مطرح باشد که هفت تای آن در یک کشور اسکاندیناوی محقق شده است. قانون بسترساز اخلاق است.
گروه مخالف نیز گفت: شما گفتید اسکاندیناوی به آرمان‌هایش رسیده، آن وقت از ما می‌خواهید مبانی آن را بشماریم؟! شما گذاره را می‌پیچانید. پس تکلیف جایی که خلأ قانونی داریم چیست؟ در کره شمالی قانون به شدت اعمال می‌شود؛ ایا آنجا جامعه اخلاقی ایجاد شده؟ برای نهادینه کردن نظام اخلاقی باید به تک تک مباحث اخلاقی توجه کنیم و آموزش دهیم. در سایه آزادی و عدالت، مشارکت عمومی می‌تواند نهاد اخلاقی به وجود بیاورد نه در سایه زور. زمانی که بدون زور کار خوب می‌کنید، عملاً کار اخلاقی انجام داده‌اید.
در چهار دقیقه پایانی این مناظره گروه موافق گفت: وضعیت کشوری مثل هلند یا ایسلند را در اینترنت سرچ کنید تا ببینید چند زندانی وارد کرده‌اند. ما از امکان ایجاد جامعه اخلاقی با اعمال قانون صحبت کردیم؛ این شرایط برای نسل بعد می‌تواند نهادینه شود.
چطور می‌توان اخلاق را از مبانی قانون جدا کرد
قانون باید تمام سبک‌های زندگی را محترم بشمارد. ما از باورها، ارزش‌ها و هنجارهایی صحبت می‌کنیم که به قانون تبدیل شده‌اند؛ چطور می‌توان اخلاق را از مبانی قانون جدا کرد؟ بدون اتکا به قانون چطور می‌توان جامعه ساخت؟ بسیاری از دیکتاتورها به تصور اینکه نیت خوبی دارند، قانون را زیرپا گذاشتند. نگاه تیم مخالف نگاه حقوقی است اما ما فکر می‌کنیم انگاره انتزاعی است.
گروه مخالف نیز در پایان گفت: تیم موافق از روش مغلطه پهلوان پنبه استفاده کرده و مسئله‌ای را به ما ربط داده و آن را نقد کرده است. ما با قانون مخالف نیستیم و معتقد به نهاد مدنی هستیم اما نهاد مدنی فقط با اعمال قانون امکان‌پذیر نیست.
اما در خصوص سرچ کردن؛ همه منابع اینترنت معتبر نیست و شما باید به ما منبع بدهید. قرآن مردم را به قیام به قسط دعوت کرده نه اینکه مردم را مجبور به قسط کند. یک سؤال دارم؛ هزینه اخلاقی کردن جامعه با زور بیشتر است یا با درونی کردن؟ با نهادینه کردن اخلاق می‌توان جامعه را اخلاقی کرد. حجاب، قوانین سختگیرانه در کشور ما دارد اما هیچکدام اجرا نشده است.

در نهایت تیم نیک آیین به عنوان برنده این مسابقه اعلام گردید و به مرحله نهایی راه یافت.