فلسفه اسلامی؛ مهم‌ترین نوآوری فارابی

حجت الاسلام والمسلمین حسن دهقانی، در چهارمین دوره ملی نکوداشت مفاخر ایران اسلامی به منظور نکوداشت فیلسوف بزرگ ایرانی حکیم «ابونصر محمدبن محمد فارابی» توسط سازمان دانشجویان جهاددانشگاهی واحد خراسان جنوبی برگزار شد، با بیان اینکه فارابی بزرگترین فیلسوف اسلامی و سیاسی در جهان اسلام است، اظهار کرد: ابونصر فارابی در سال۲۵۹ هجری در فاراب متولد و در سال ۳۳۹ قمری در سن 80 سالگی در دمشق وفات کرد.

به گزارش روابط عمومی سازمان دانشجویان ایران به نقل از ایسنا، وی با اشاره به اینکه فارابی فیلسوف مسلمان با مذهب شیعه بوده و افتخار دنیای اسلام و مذهب شیعه است، افزود: از صفات فارابی این است که در علوم مختلف دارای نظر بوده و آثار بسیاری داشته است، که بسیاری از آثار او به دست ما نرسیده یا به لاتین ترجمه شده است؛ فارابی فقط در زمینه پزشکی کتاب ننوشته و فقط صاحب نظر بوده است.

مدرس حوزه و دانشگاه با اشاره به اینکه صد سال بعد از فارابی لقب معلم ثانی را به او دادند، ادامه داد: در گذشته به فردی که صاحب علوم مختلف بود لقب معلم می دادند و فارابی در زمینه فلسفه، منطق، نجوم، طبیعیات، ادبیات، موسیقی و  الهیات بحث کرده و آثاری داشته است.

وی با بیان اینکه در کتاب "احصاء العلوم" فارابی، علم به پنج دسته تقسیم شده است، تصریح کرد: دسته اول علم لسان و اجزای آن، دسته دوم علم منطق و اجزای آن، دسته سوم علم تعالم مثل علم هندسه، عدد، نجوم، طبیعیات و موسیقی ، دسته چهارم علم طبیعی و اجزای آن و دسته پنجم علم مدنی و فقه و کلام است.

دهقانی با اشاره به شخصیت مهم علمی فارابی و اینکه فقط به ۵۲ تا از کتاب های او دسترسی داریم، گفت: امتیاز دیگر فارابی نسبت به سایر فیلسوفان نوآوری‌های فارابی است که بسیاری از این نوآوری ها تبدیل به یک مبنا شده و در دیدگاه فیلسوفان مسلمان دیگر تاثیر گذاشته است.

این مدرس الهیات دانشگاه با اشاره به اینکه مهمترین نوآوری فارابی تاسیس فلسفه اسلامی است، تصریح کرد:  فارابی پایه گذار فلسفه اسلامی است که بسیاری از فیلسوفان تحت تاثیر فارابی قرار گرفتند و آثار او را مطالعه کردند، دکتر داوری در کتاب "موسس فلسفه اسلامی" معتقد است که فارابی به مرحله ای از مقام اجتهاد رسیده و علوم را طبقه بندی کرد.

وی با بیان اینکه فارابی مانند ارسطو معلم علوم برهانی بود و علاوه بر آن علوم را طبقه بندی کرد، ادامه داد: قبل از فارابی فیلسوف های دیگری بوده اند، مانند "ابویوسف کندی" که با توجه به این که تحت تاثیر ارسطو و افلاطون بوده ولی مکتب خاصی را پایه گذاری نکرده است تفاوت فارابی با او و سایر فیلسوفان در پایه گذاری تاسیس فلسفه اسلامی است.

دهقانی با بیان اینکه به تعبیر همه شارحان فارابی، فلسفه اسلامی مدیون فارابی است، افزود: فارابی یک نوع آشتی بین فلسفه و دین برقرار کرد و برخی فیلسوفان فکر می کنند حقیقت فلسفه و دین از هم جداست اما فارابی معتقد است که حقیقت فلسفه همان معرفت به خداوند یکتاست و دین نیز ما را به به خدای یکتا دعوت می کند.

وی گفت: فارابی معتقد است که فلسفه به دنبال حقیقت است و حقیقت همان خدای یکتا است که دین به آن اشاره کرده و ماهیت این دوتا را یکی می‌داند و فقط از لحاظ متدولوژیک تفاوت ایجاد می‌کند، روش فلسفه یک روش برهانی است، ولی روش دین روش اقناعی است که از قوه تخیلی فرد استفاده می‌کند؛ به عبارت دیگر دین و فلسفه در روش با هم تفاوت دارند ولی در غایت و معرفت که اعتقاد به خدای یکتاست، یکسان می‌نگرند.

این مدرس حوزه و دانشگاه با اشاره به اینکه از دیگر نوآوری های فارابی جمع بین فلسفه افلاطون و ارسطوست، افزود: فارابی حقیقت فلسفه را معرفت خدای یکتا می داند و به همین دلیل معتقد است که فلسفه افلاطون و ارسطو هم به دنبال یک حقیقت بوده و تفاوت چندانی ندارد، فقط یک تفاوت ظاهری است بنابراین برای این منظور کتاب "الجمع بین الرای الحکیمین" را که  در آن بین آرای افلاطون و ارسطو جمع می بندد و در مقدمه این کتاب می‌نویسد که اهل زمان ما در حدوث و قدم حال با هم درگیر هستند و معتقدند که بین افلاطون و ارسطو اختلاف وجود دارد در این کتاب بین این دو آرای حکیم جمع می‌کنیم.

دهقانی اظهار کرد: نوآوری بعدی فارابی در بحث وجود و ماهیت است به نوعی بعضی از شاگردان فارابی معتقدند که برای اولین بار فارابی علت فاعلی را برای خداوند تطبیق داد.

وی با اشاره به اینکه فارابی معتقد بود حقیقت فلسفه در یونان کشف جهان بود ولی در فلسفه اسلامی ما به دنبال کشف معرفت خداوند هستیم، ادامه داد:  در بحث ممکن الوجود و واجب الوجود، اولین بار واجب الوجود را برای خداوند و ممکن الوجود را برای موجودات دیگر مطرح کرده است. 

این مدرس حوزه و دانشگاه با اشاره به اینکه بسیاری از شاگردان فارابی معتقدند که با روش سیاست و متدولوژیک سیاسی، آشتی بین دین و فلسفه را برقرار کرده است، خاطرنشان کرد: فلسفه سیاسی را خود فارابی برای اولین بار در کتاب "آراء اهل المدینه الفاضله" مطرح کرد که از نظر فارابی انسان موجودی اجتماعی است که رشد انسان در یک اجتماع شکل می گیرد.

دهقانی ادامه داد: فارابی ابتدا درسطح محلی مدینه فاضله را مطرح می کند، در سطح منطقه‌ای امت فاضله و در سطح جهانی معموره فاضله را مطرح کرده است.

وی تصریح کرد: تاثیر شگرفی که فارابی بر فلسفه اسلامی گذاشت تاسیس فلسفه اسلامی و حکمت اسلامی بود و شاگردان و تمام فیلسوفان بعد از فارابی از دانش فارابی تاثیر پذیرفتند و باعث رشد این مکتب شد.

این مدرس حوزه و دانشگاه، با اشاره به اینکه فیلسوفان دیگر راه فارابی را به معنای کامل ادامه ندادند، افزود: فارابی فلسفه سیاسی و اجتماعی رابه طور کامل شرح داد و به آنچه که برای سعادت یک جامعه لازم بود پرداخت ولی فیلسوفان از این حیث فلسفه سیاسی و اجتماعی او را ادامه ندادند و به ابعاد نظری فلسفه فارابی پرداختند.

دهقانی پیشنهاد داد: علاقه مندان برای شناخت بهتر فلسفه سیاسی فارابی کتاب " اندیشه سیاسی فارابی" نوشته محسن مهاجرنیا را مطالعه کنند.