هنرهای باستانی، پلی برای باخبر شدن از ظهور بازی‌های رومیزی باستانی

مولفان: سیدعلی طباطبایی و علی علیزاده

مطالب مرتبط

معرفی بازی باستانی پنج خط (Five Lines)

معرفی بازی باستانی Chaturanga

هنرهای باستانی، پلی برای باخبر شدن از ظهور بازی‌های رومیزی باستانی

در دنیای امروز، با توجه به زیاد شدن اهمیت بازی‌های رومیزی، بسیاری به دنبال پیدا کردن منشا بازی‌های سنتی و باستانی هستند. تاکنون در کشورمان ایران نیز، سندهایی از اختراع و وجود بازی در دوران باستان کشف شده است. یکی از این کشفیات، تصاویر بازی روی کاسه‌ها و جام‌ها است. در مقاله امروز، به بررسی یکی از این گنج‌های تاریخی می‌پردازیم.

یکی از ظروف ساخته شده با هنر ساسانیان

سلسله ساسانی در اوایل قرن سوم به عنوان یک قدرت سیاسی از سرزمین مادری خود در جنوب غربی ایران ظهور کرد. تا سال ۶۵۱، ساسانیان بر امپراتوری گسترده‌ای حکومت می‌کردند که وسعت آن از ایران، عراق و افغانستان کنونی گسترش داشت. آن‌ها از نظر استراتژیک بین امپراتوری بیزانس در غرب و پادشاهی آسیای میانه و سلسله تانگ چین (۶۱۸–۹۰۷) در شرق قرار داشتند. صنعتگران در امپراتوری ساسانی ظروف نقره‌ای با شکوه و غالباً دارای تزئینات دارای طلا را خلق کردند که از اعتبار زیادی هم در داخل امپراتوری و هم فراتر از مرزهای آن برخوردار بودند. آن‌ها اغلب به دنبال الهام از اشکال و تزئینات در میان طیف وسیعی از سنت‌های هنری بودند.

یکی از زیباترین و با ارزش‌ترین دستاوردهای این صنعت که در موزه Sackler در آمریکا نگهداری می‌شود، کاسه‌ای است که روی آن تصاویر زیبایی حک شده که احتمالاً نشانگر سنت‌ها و مراسمات موجود در آن دوره بوده است. این کاسه که در دوره ساسانیان (۲۲۴–۶۵۱) در ایران یا آسیای میانه ساخته شده است، صحنه‌هایی از زندگی اشراف را به تصویر می‌کشد. یک زن و مرد یک تاج گل را چنگ می‌اندازند، آیینی که به نظر می‌رسد نشان از رعایت تشریفات یک قرارداد ازدواج دارد. صحنه‌های دیگر احتمالاً وقایع همراه با جشن را به تصویر می‌کشند. یکی از نکات جالب این تصاویر، تصویر دو مرد است که در حال انجام یک بازی رومیزی هستند. این تصویر نشان می‌دهد که بازی‌های رومیزی در ایران نیز دارای قدمت زیادی بوده و حتی این امکان نیز وجود دارد که بازی‌های زیادی در ایران اختراع شده باشد. در ادامه، به توصیف هریک از این تصاویر و سپس به بررسی تصویر بازی رومیزی این کاسه می‌پردازیم:

فضای داخلی این کاسه نیمکره‌ای کوچک تزئین نشده و لبه آن ساده می‌باشد. قسمت خارجی آن کاملاً با نقوش حک شده با سطح زمینه طلاکاری شده تزئین شده است. در فضای بیرونی آن، پنج تصویر حک شده که هر کدام در داخل قوس‌هایی به تصویر کشیده شده‌اند و توسط دو ردیف قالب مهره توسط ستون‌های تزئین شده به هم متصل شده‌اند. در تصویر اول، یک زن و مرد روی یک تخت نشسته و یک تاج گل را در دست دارند. زیر تخت یک کاسه پایه‌دار می‌باشد که حاوی غذا است. در تصویر سمت راست، نوکری که صورتش را پوشانده، به این زوج نزدیک می‌شود. در سمت راست یک پایه برای نوشیدن نوشیدنی‌ها مشاهده می‌شود. در تصویر سوم دو کشتی‌گیر که در حال مبارزه با یکدیگرند، مشاهده می‌شود. تصور چهارم نیز شامل دو نفر است که در حال بازی یک بازی رومیزی هستند که احتمالاً بازی تخته می‌باشد. کلاه‌خود و شمشیر یک سرباز هم روبروی دو فردی که در حال بازی کردن بازی رومیزی هستند، مشاهده می‌شود. در تصویر آخر، دو نوازنده حضور دارند. یک مرد که در حال زدن طبل و یک زن هم نوازنده چنگ قوسی است. در وسط کاسه نیز یک مدال بزرگ با قالب‌گیری مهره تشکیل شده است. این ناحیه، نیم تنه یک زن را که یک گل را در آغوش دارد نشان می‌دهد.

تصویری از دو مردی که در حال انجام یک بازی رومیزی هستند.

تصویری که نشان‌دهنده بازی کردن دو مرد با یک بازی رومیزی که احتمالاً بازی تخته می‌باشد، در کارنامه هنر ساسانیان بی نظیر است. این تصویر با توجه به سنت ادبی پارسی میانه که توصیف اختراع تخته توسط مردی دانا در دربار پادشاه ساسانی، انوشیروان خسرو می‌باشد، بسیار مورد توجه است؛ چراکه در شاهنامه ذکر شده که این بازی توسط جوان‌ترین وزیر شاه، بزرگمهر برای پاسخ به ادعای دانایی پادشاه هند، اختراع شده است. از جالب‌ترین نکات این تصویر، این است که دو فردی که در حال بازی کردن هستند، بر روی زمین نشسته‌اند و این بازی را روی زمین انجام می‌دهند. این تصویر، در نقاشی‌های دیواری نیز به تصویر کشیده شده است که در خانه‌های سوخته در شهر پنجکنت یافت شده‌اند و قدمت آن‌ها به قرن هفتم و هشتم می‌رسد.

امیدواریم مطلب امروز بتواند به شما در شناخت تاثیر هنرهای باستانی در کشف بازی‌های رومیزی باستانی کمک کند. سوال، انتقاد یا پیشنهادی هم اگر داشتید می‌توانید از طریق شبکه‌های مجازی منتقل کنید. در اسرع وقت همکارانمان به شما پاسخ خواهند داد.

برای اطلاع از اخبار مربوط به بازی‌ها و مطلع شدن از مقالات تازه می‌توانید به اینستاگرام ما به آیدی bazikhallagh مراجعه کنید.

‌‌

‌‌‌‌‌‌‌

منابع

https://archive.asia.si.edu/exhibitions/online/luxuryarts/4b.htm

https://www.bulgari-istoria-2010.com/booksRu/Ancient_Iranian_metal_arth.pdf

‌