معرفی بازی باستانی Chaturanga

مترجم: علی‌حسین خسروی

مطالب مرتبط

قسمت اول معرفی بازی باستانی پاچیسی (Pachisi)

قسمت دوم معرفی بازی باستانی پاچیسی (Pachisi)

معرفی بازی باستانی پنج خط (Five لاینش)

در مقاله امروز، به معرفی بازی بستانی Chaturanga که اصالتی هندی دارد، می‌پردازیم. این بازی، به عنوان پدربزرگ و جد شطرنج امروزی نیز محسوب می‌شود و قوانین آن، شباهت‌های زیادی با شطرنج دارد. در این مقاله، ابتدا تاریخچه و خاستگاه این بازی را معرفی کرده و در ادامه به شرح قوانین بازی می‌پردازیم.

نکته: از آنجایی که عکس چندانی از این بازی باستانی وجود ندارد، و همچنین این بازی به عنوان پدربزرگ شطرنج شناخته می‌شود و شباهت‌های زیادی با آن دارد، عکس‌هایی از بازی شطرنج نیز در این مقاله موجود می‌باشد.

معرفی بازی باستانی Chaturanga

بازی چترنگ (چاتورانگا) یا به اختصار catur ، یک بازی استراتژیک مربوط به هند باستان است و این احتمال مطرح است که پدربزرگ مشترک بازی‌های رومیزی شطرنج، xiangqi ، shogi ، sittuyin و makruk می‌باشد. ظهور بازی چاتورانگا را از امپراتوری Gupta (گوپتا) در هند حدود قرن ۶ میلادی می‌دانند. در قرن ۷، ساسانیان آن را با عنوان شترنج تصویب کردند؛ چراکه این بازی به نوبه خود نوعی شطرنج بود که در اواخر قرون وسطی در اروپا وارد شد. قوانین دقیق بازی چاتورانگا ناشناخته است. مورخان تصور می‌کنند که این بازی قوانینی مشابه قوانین بازی نوه آن، شترنج داشته است. به طور خاص، در مورد حرکات Gaja (فیل)، عدم اطمینان وجود دارد.

منشا بازی

مبدا بازی چتورانگا برای قرن ها یک معما بوده است. در منابع اولیه به طور واضحی ذکر شده که منشأ آن از امپراتوری Gupta (گوپتا) در قرن ششم و از شمال هند می‌باشد. یک استدلال اساسی که قدمت چاتورانگا را بسیار بیشتر از این می‌داند، این واقعیت است که مهره ارابه، قدرتمندترین قطعه در بازی است، اما به نظر می‌رسد که ارابه‌ها در جنگ حداقل برای پنج یا شش قرن منسوخ شده‌اند. استدلال مخالف، این است که این بازی در ادبیات برجسته مانده است. چندین محقق نیز، اخیراً تحول تدریجی را در قرن‌های پیش از میلاد ذکر کرده‌اند؛ چراکه در فرهنگ مناطق مرزی در شمال یا شمال‌غربی هند، جایی که با فرهنگ یونانی که توسط ارتش مقدونیه-یونان آورده شده بود، در تماس بود و برخی از حاکمان سکه‌هایی با تصاویر ذوب شده یونان و هند صادر می‌کردند. Myron Samsin (میرون سامسین)، استدلال می‌کند که چاتورانگا احتمالاً از پادشاهی باختری، در حدود سال‌های ۵۵_۲۵۵ قبل از میلاد، نشات گرفته است.

تاریخچه

سانسکریت caturaṅga ، یک ترکیب bahuvrihi (باهووری)، به معنی «داشتن چهار دست و پا یا قسمت» می‌باشد و در شعر حماسی اغلب به معنای «ارتش» است. این نام از یک تشکیلات جنگی در حماسه هندی Mahabharata ذکر شده است و اشاره به چهار لشکر یک ارتش، یعنی فیل‌ها، ارابه‌ها، سواره نظام و پیاده نظام است. شکل گیری نبرد باستانی akshauhini نیز، مانند بازی چاتورانگا می‌باشد. چاتورانگا روی یک صفحه بدون علامت ۸ × ۸ به نام ashtāpada بازی می‌شد که نام بازی نیز می‌باشد. این صفحه گاهی علامت‌گذاری‌های خاصی داشت که امروزه معنای آن‌ها مشخص نیست. این علائم مربوط به چاتورانگا نبود، بلکه فقط به روال سنتی روی صفحه بازی کشیده می‌شد. مورخ شطرنج H. J. R. Murray احتمال می‌دهد که از ashtāpada برای برخی از بازی‌های تاس‌دار در نژاد‌های قدیمی نیز استفاده شده است، همانند بازی chowka bhara ، که در آن علائم معنی دارد.

گرچه تردیدی وجود ندارد که ashtâpada صفحه بازی مربعی ۸ × ۸ است، اما معنای دوگانه چاتورانگا، به عنوان ارتش چهارگانه، ممکن است بحث برانگیز باشد. این احتمال وجود دارد که جد شطرنج نیز در آن ذکر شده باشد. این بازی برای اولین بار در Thomas Hyde (توماس هاید) در در سال ۱۶۹۴ منتشر شد. متعاقباً، ً ترجمه‌های سانسکریت بازی توسط Sir Williams Jones (ویلیام جونز) منتشر شد. در زبان عربی، بیشتر اصطلاحات شطرنج به طور مستقیم از چاتورانگا گرفته شده است.

قوانین بازی

همانطور که نشان داده شده است، ابتدا سفید بازی را شروع می‌کند. هدف در چاتورانگا، همانند شطرنج امروزی، کیش و مات کردن مهره شاه حریف می‌باشد.

مهره‌های بازی (همانند شطرنج امروزی):

• Raja (شاه): همانند شاه در شطرنج، در هر حرکت یک قدم در هر جهتی که بازیکن بخواهد، حرکت می‌کند (عمودی، افقی یا مورب).
• Mantri (وزیر): یک قدم به صورت مورب در هر جهتی که بازیکن بخواهد، حرکت می‌کند.
• Ratha (ارابه): همانند یک رخ در شطرنج حرکت می‌کند؛ یعنی به صورت افقی یا عمودی و به هر تعداد مربع که بتواند (خالی باشد)، حرکت می‌کند.

• Gaja (فیل): به سه صورت مختلف که در ادبیات باستان توصیف شده است، حرکت می‌کند:

۱. ابتدا دو مربع در هر جهت مورب حرکت کرده و سپس از روی مربع اول می‌پرد. این حرکت، تقریباً همانند حرکت مهره فیل در شطرنج ایرانی، شطرنج اتیوپیایی، شطرنج مغولستانی و همچنین شطرنج دوران قرون وسطی می‌باشد. همین حرکت برای قایق در بازی هندی Chaturaji (چاتوراجی)، که یک نسخه چهار نفره از چاتورانگا می‌باشد، استفاده می‌شود. فیل در بازی xiangqi چینی و بازی کره‌ای Jangqi نیز حرکتی بسیار مشابه اما بدون پریدن دارد.

۲. یک قدم به جلو یا یک قدم در هر جهت مورب:

از همین حرکت برای مهره khon در شطرنج تایلندی استفاده می‌شود.

۳. دو مربع در هر جهت متعامد (عمودی یا افقی) و سپس پرش از مربع اول:

قطعه‌ای با چنین حرکتی در برخی از نسخه‌های بازی شطرنج dabbābah نامیده می‌شود. این حرکت توسط استاد شطرنج عربی، «العدلی» توصیف شد. (واژه عربی dabbāba در زمان‌های گذشته به معنای موتور یا ماشین جنگی استتارشده برای حمله به استحکامات دیواری دشمن بود؛ این لغت امروزه به معنای «تانک ارتش» است). این موضوع، یادآور موارد بالا است، جایی که فیل به عنوان یک رخ حرکت می‌کند. Johannes Kohtz (یوهانس کوهتز)، مورخ آلمانی (۱۸۱۸-۱۹۱۸)، این موضوع را مطرح کرده است که این حرکت، اولین حرکت Ratha بوده است.

• Ashva (اسب): همانند مهره اسب در شطرنج حرکت می‌کند.

• Padàti یا Bhata (پیاده یا پیاده نظام): همان سرباز یا پیاده در شطرنج است و مثل همین مهره حرکت می‌کند اما تنها تفاوت آن با پیاده در شطرنج این است که گزینه حرکت دو مربعی در اولین حرکت را دارا نمی‌باشد.

قوانین اضافی

العدلی دو تفاوت دیگر را نیز ذکر می‌کند:

• کیش و مات کردن موجب بردن بازیکن مات شده می‌شود. این قانون در برخی از نسخه‌های شطرنج قرون وسطایی در انگلستان ظاهر شد. طبق برخی منابع، تا مدت‌ها در این بازی، کیش و مات کردن وجود نداشته است، گرچه این امر غیرممکن است.
• بازیکنی که اول پادشاه حریف را خنثی می‌کند (یعنی همه قطعات دشمن به جز پادشاه را از صفحه بازی خارج می‌کند) برنده می‌شود.

برای اطلاع از اخبار مربوط به بازی‌ها و مطلع شدن از مقالات تازه می‌توانید به اینستاگرام ما به آیدی bazikhallagh مراجعه کنید.

منبع

https://en.wikipedia.org/wiki/Chaturanga