معرفی بازی باستانی «لیوبو» (Liubo)

مترجم: علی‌حسین خسروی

مطالب مرتبط

هنرهای باستانی، پلی برای باخبر شدن از بازی‌های رومیزی

کشف راز بازی باستانی پنجیکنت

معرفی بازی باستانی Patolli (پاتولی)

معرفی بازی باستانی Hounds and Jackals

معرفی بازی باستانی «لیوبو» (Liubo)
در مقاله امروز، به معرفی بازی باستانی «لیوبو» (Liubo) که یک بازی باستانی چینی مربوط به سلسله هان می‌باشد، می‌پردازیم. در ابتدا نگاهی به تاریخچه این بازی انداخته و در ادامه به بررسی محتویات و قطعات کشف شده از این بازی می‌پردازیم.

«لیوبو» (Liubo) یک بازی رومیزی باستانی چینی است که به صورت دو نفره بازی می‌شود. براساس مدارک باستانی کشف شده، اعتقاد بر این است که هر بازیکن دارای شش مهره بازی است که در اطراف نقاط یک صفحه بازی مربعی که دارای یک الگوی متقارن متمایز می‌باشد، حرکت می‌کنند. در گذشته تعداد حرکات مهره‌ها با پرتاب شش چوب مشخص می‌شد که این چوب‌ها همان کار تاس را در سایر بازی‌ها انجام می‌دادند. این بازی اواسط هزاره اول قبل از میلاد اختراع شد و در زمان سلسله هان (۲۰۲ قبل از میلاد - ۲۲۰ میلادی) به شدت پرطرفدار و محبوب شد. با این حال، احتمالاً به دلیل افزایش محبوبیت بازی Go، بعد از سلسله هان محبوبیت این بازی به سرعت کاهش یافت و کاملاً فراموش شد. اطلاعات مربوط به این بازی در سال‎‌های اخیر با اکتشافات باستان‌شناسی از جمله کشف صفحه‌های بازی لیوبو و قطعات این بازی در مقبره‌های باستانی و همچنین سنگ‌های تصویردار سلسله هان و آجرهایی که بازیکنان لیوبو را به تصویر می‌کشد، افزایش یافته است.

تاریخچه
مشخص نیست که این بازی دقیقاً چه زمانی اختراع شده اگرچه طبق افسانه‌ها آن را «وو کائو» اختراع کرده است که وزیر پادشاه «جی»، آخرین پادشاه از سلسله «شیا» (Xia)، که طبق گاه‌شماری سنتی سلطنت، ۱۷۲۸-۱۶۷۵ قبل از میلاد سلطنت کرد، بوده است. در حالی که هیچ مدرک مستند باستان‌شناسی و قابل اعتمادی برای اثبات این عقیده وجود ندارد که قدمت بازی لیوبو به سلسله «شانگ» (۱۶۰۰–۱۰۴۶ قبل از میلاد) برمی‌گردد، اما مستندات اولیه چینی نشان می‌دهد که لیوبو قبلاً یک بازی محبوب در دوره جنگ‌های ایالات (۴۷۶–۲۲۱ پس از میلاد) بوده است. برای مثال، مستندات موثق چینی در زمان پادشاهی «ژوان کی» (پادشاهی ۳۱۹–۳۰۱ قبل از میلاد) بیان می‌کند پایتخت کشور آنقدر ثروتمند است که شهروندان آن همه قادر به انجام فعالیت‌هایی از قبیل داشتن آلات موسیقی، شرکت در انواع مسابقه‌ها، انجام بازی لیوبو و… بودند. همچنین در شعر «احضار روح» که توسط «ژائو هان» شاعر چینی سروده شده است، به بازی لیوبو اشاره شده است.

اولین صفحه‌های کشف شده از بازی لیوبو، یک جفت تخته‌سنگ تزئین شده در یک مقبره در حدود ۴۰۰ قبل از میلاد در مجموعه مقبره سلطنتی ایالت «Zhongshan» در شهر Pingshan می‌باشد. این بازی در زمان سلسله هان به بیشترین محبوبیت خود رسید که این موضوع با کشف نمونه‌های زیادی از صفحه‌های بازی لیوبو یا مجموعه‌ای از قطعات این بازی در مقبره‌های مربوط به سلسله هان مشهود است. همچنین ظروف سفالی یا چوبی که بازی بازیکنان روی صفحه این بازی را به تصویر می‌کشند، نیز در برخی از مقبره‌های مربوط به سلسله هان کشف شده است. سنگ‌های تصویری حکاکی شده که به طور گسترده در تزئین مقبره‌ها و معابد در دوره هان شرقی (۲۵–۲۲۰ میلادی) مورد استفاده قرار می‌گرفتند، به طور مکرر افرادی را که در حال انجام بازی لیوبو هستند، به تصویر می‌کشند. برخی از سنگ‌های تصویری و حکاکی‌های روی تابوت‌های سنگی، به ویژه آن‌هایی که از ناحیه استان‌های «Sichuan» و «Yunnan» هستند، نشان می‌دهند که دو فرد در حال بازی لیوبو هستند که این تصویر خود بخشی از تصاویر دیگر روی این سنگ‌ها می‌باشد.

به نظر می‌رسد که پس از سلسله هان، این بازی محبوبیت خود را از دست داده است و هیچ نمونه شناخته شده‌ای از ظروف نمایشی بازی لیوبو وجود ندارد. اگرچه این بازی بعضی اوقات در بعضی منابع تاریخی و اشعار (تا اواخر سلسله تانگ (۹۰۷-۶۱۸)) مورد اشاره قرار می‌گیرد، اما به نظر می‌رسد که بازی Go جایگزین لیوبو شده است. در زمان سلسله یوان (۱۲۷۱–۱۳۶۸)، تمام اطلاعات و مستندات تاریخی بازی لیوبو از بین رفت و فقط با کشفیات باستان‌شناسی در سال‌های اخیر این بازی بیشتر شناخته شده است. برخی شواهد نشان می‌دهند که بازی لیوبو تا مرزهای چین گسترش یافته است. در کتاب قدیمی «تانگ» ذکر شده است که تبتی‌ها هم از بازی Go و هم از بازی بیوبو لذت می‌بردند اگرچه فقط صفحه‌های باستانی بازی Go از تبتی‌ها کشف شده است اما هیچ نمونه‌ای از صفحه‌های بازی لیوبو از تبتی‌ها پیدا نشده است. همچنین در مدارکی از چین باستان به این موضوع اشاره شده که بازی لیوبو به هندوستان هم گسترش یافته با این حال، تا به امروز هیچ نمونه‌ای از صفحه‌های بازی لیوبو در خارج از چین یافت نشده است.

محتویات بازی
همانطور که گفته شد، صفحه‌ها و تجهیزات بازی لیوبو اغلب در مقبره‌های مربوط به سلسله هان یافت می‌شود. انواع و اندازه‌های مختلفی از صفحه بازی لیوبو کشف شده که از مواد مختلفی از جمله چوب، چوب لاکی، سفال ، سنگ و برنز ساخته شد‌اند. برخی از صفحه‌ها از سنگ یا چوب مربعی ساده هستند، اما برخی دیگر در چهار گوشه به دستگیره‌هایی تکیه داده شده‌اند و برخی دیگر به صورت میزهایی با پایه‌های بلند ساخته می‌شوند. با صرف نظر از اندازه و شکل آن‌ها، ویژگی مشترک همه صفحه‌های بازی لیوبو، الگوی متمایزی است که بر روی سطح آن‌ها حک یا نقاشی شده است. تمام صفحه‌های کشف شده دارای علائم زاویه‌ای شکل V در گوشه‌ها و علائم L شکل در مرکز لبه‌ها و همچنین برجستگی‌های مربعی و T شکل هستند و اکثر صفحه‌ها نیز دارای چهار علامت هستند (معمولاً دایره‌ای اما گاهی اوقات الگوی تزئینی) که بین علامت گوشه و مربع مرکزی قرار دارند.

در بسیاری از مقبره‌ها فقط صفحه بازی سالم مانده است (به خصوص اگر از سنگ یا برنز ساخته شده باشند) و می‌توان فرض کرد که قطعات بازی مرتبط از بین رفته‌اند، در حالیکه در سایر موارد قطعات بازی (که اغلب از عاج ساخته می‌شوند) سالم مانده‎اند اما صفحه بازی که اغلب از چوب یا لاک ساخته می‌شود، از بین رفته است. با این حال، در سال ۱۹۷۳، یک مجموعه کامل و منحصر به فرد از بازی لیوبو در یک جعبه در مقبره‌ای از قرن ۲ قبل از میلاد در «Mawangdui» (که گمان می‌رود متعلق به پسر «Marquis Dai» باشد) کشف شد. این مجموعه شامل موارد زیر است:

• ۱جعبه بازی چوبی لاک خورده
• ۱ صفحه بازی چوبی لاک خورده
• ۱۲ قطعه بازی به شکل عاج مکعبی که شش قطعه سیاه و شش قطعه سفید بودند.
• ۲۰ قطعه بازی عاج
• ۳۰ تراشه شمارش عاج به شکل میله
• ۱۲ میله پرتاب عاج
• ۱ چاقوی عاجی شکل
• ۱ سوهان عاجی شکل
• ۱ تاس هجده طرفه با اعداد ۱ تا ۱۶و دارای نشان کاراکترهایی به معنای «برد» و «باخت»

مهره‌های سیاه و سفید بازی اصلی‌ترین اجزا بازی هستند که باید به دور صفحه منتقل شوند. همچنین مجموعه‌های مشابه قطعات بازی مکعبی یا مکعب ساخته شده از عاج، یشم یا بلور سنگ در چندین مقبره دیگر پیدا شده‌اند. ۱۲ میله بلند (هر بازیکن ۶ میله) همانند تاس عمل می‌کنند که بازیکنان برای تعیین حرکت خود از آن‌ها استفاده می‌کنند. بیشتر تصاویر سنگی مربوط به سلسله هان از لیوبو نشان می‌دهد که بازیکنان چوب‌هایی را روی حصیر بین خود می‌اندازند و مجموعه‌های سرامیکی این بازی مانند مجموعه‌ای که در سال ۱۹۷۲ از «Lingbao» در استان «Henan» حفاری شده است، شش چوب را نشان می‌دهد که بین دو بازیکن مرتباً بالا می‌رود. مجموعه‌ای از ۳۰ تراشه شمارش میله‌ای شکل نیز در ارتباط با مجموعه‌های بازی لیوبو از مقبره‌های دیگر یافت شده است. با این حال، ۲۰ قطعه بازی عاج و تاس ۱۸ طرفه در مجموعه «Mawangdui» به طور معمول با بازی لیوبو در مقبره‌های دیگر ارتباط ندارند و این احتمال وجود دارد که از آن‌ها برای این بازی استفاده نشده باشد بلکه قطعات بازی‌های دیگری بوده است.

در قسمت بعدی معرفی بازی باستانی «لیوبو»، به شرح قوانین بازی و همچنین ارتباط این بازی با بازی‌های دیگر خواهیم پرداخت.

برای اطلاع از اخبار مربوط به بازی‌ها و مطلع شدن از مقالات تازه می‌توانید به اینستاگرام ما به آیدی bazikhallagh مراجعه کنید.

منبع

‌‌‌‌‌‌‌
https://en.wikipedia.org/wiki/Liubo