معرفی بازی باستانی لیوبو (Liub) (قسمت پایانی)

مترجم: علی‌حسین خسروی

مطالب مرتبط

هنرهای باستانی، پلی برای باخبر شدن از بازی‌های رومیزی

کشف راز بازی باستانی پنجیکنت

معرفی بازی باستانی Patolli (پاتولی)

معرفی بازی باستانی لیوبو (Liubo) (قسمت اول)

معرفی بازی باستانی Liubo (قسمت پایانی)
در قسمت گذشته معرفی بازی باستانی Liubo، به معرفی کلی این بازی و همچنین بررسی تاریخچه این بازی باستانی و توصیف محتویات آن پرداختیم. در مقاله امروز، پس از بررسی قوانین بازی، به شباهت آن با بازی‌های دیگر و سپس توصیف نقوش و نمونه‌های مرتبط با این بازی که در حفاری‌ها کشف شده‌اند، می‌پردازیم.

قوانین
قوانین دقیق بازی Liubo مشخص نیست و برخی از بقایای بازمانده از این بازی با یکدیگر در تناقض هستند که نشان می‌دهد این بازی ممکن است طبق قوانین مختلف در زمان‌های مختلف یا مکان‌های مختلف انجام شده باشد. کامل‌ترین شرح قوانین این بازی در نقل قولی از کتاب گمشده «بو باستان (古博經)» در تفسیر «ژانگ ژان» به کتاب «لیزی» برمی‌گردد که در زمان سلسله «جین» نگاشته شده است. (۲۶۵– ۴۲۰)

روش بازی
دو نفر روی صفحه بازی رو به روی هم نشسته و صفحه به دوازده مسیر تقسیم شده که دو نقطه پایانی در صفحه وجود دارد و در وسط صفحه، منطقه‌ای به نام «آب» وجود دارد. از دوازده مهره در این بازی استفاده می‌شود که طبق قوانین قدیمی، شش مهره، سفید و شش مهره، سیاه هستند. همچنین دو قطعه «ماهی» وجود دارد که در نقطه آب قرار می‌گیرند. پرتاب تاس به وسیله‌ی یشم انجام می‌شود. دو بازیکن به نوبت تاس‌ها را پرتاب می‌کنند و مهره‌های خود را حرکت می‌دهند. هنگامی که مهره‌ای به مکان خاصی منتقل شود، بازیکن مربوطه سرش را بلند کرده و کلمه «جغد» را بلند صدا می‌زند. پس از آن، مهره می‌تواند وارد آب شود و ماهی بخورد، که به آن «کشیدن ماهی» نیز می‌گویند. هر بار که بازیکنی ماهی می‌کشد، دو نشان (توکن) می‌گیرد و اگر دو ماهی پشت سر هم بکشد، سه نشان «برای ماهی دوم» می‌گیرد. اگر بازیکنی قبلاً دو ماهی را کشیده باشد اما برنده نشود، «دوبل کشیدن یک جفت ماهی» نامیده می‌شود. هنگامی که یک بازیکن شش نشان (توکن) کسب می‌کند، برنده بازی می‌شود. منبع دیگری، که موثق‌تر از منبع قبلی است، «دستورالعمل‌های خانوادگی استاد یان» توسط یان ژیتوئی (۵۳۱–۵۹۱) را بیان می‌کند که دو نوع از بازیLiubo وجود دارد، نوع اول «Greater Bo» است که با شش چوب پرتاب، بازی می‌شود و نوع دوم «Lesser Bo» می‌باشد که با دو تاس بازی می‌شود.

همانطور که گفته شده، امروزه کسی را نمی‌توان یافت که این بازی را کامل و دقیق بلد باشد، اما در زمانی که این بازی، به شدت پرطرفدار بود، از یک صفحه و دوازده مهره بازی برای بازی کردن استفاده می‌شد. این بازی به مهارت‌های بسیار کمی نیاز داشت و ارزش بازی کردن نداشت. بیشتر مورخان فکر می‌کنند که Liubo یک بازی مسابقه‌ای بوده و بازیکنان شش مهره‌ی خود را به دور علامت‌های روی صفحه حرکت می‌دادند. با این حال، برخی نیز چنین فکر می‌کنند که Liubo یک بازی نبرد است که با تاس یا پرتاب چوب انجام می‌شود. چندین بار تلاش شده است تا قوانین بازی را بازسازی کنند، به ویژه توسط «Lien-sheng Yang»، که در مورد این بازی بحث می‌کند. همانطور که گفته شد، این بازی روی صفحه‌ای که علائم TLV (در قسمت اول معرفی این بازی، به بررسی آن پرداختیم) دارد بازی می‌شود و با توجه به آن، یانگ این نظریه را مطرح می‌کند که مهره‌ی بازیکن از یک علامت L شکل شروع به حرکت می‌کند و بسته به پرتاب میله‌ها سعی می‌کند به یک گوشه V شکل منتقل شود. پرتاب‌های خاص باعث می‌شود مهره بازیکن به مرکز حرکت کند و اگر مهره حریف در آنجا بود، آن را بکشد. هنگامی مهره که در مرکز قرار می‌گیرد، یک مهره می‌تواند مانع از گرفتن خانه توسط دشمن شود. بازیکن برای هر خانه یک امتیاز کسب می‌کند.

همچنین می‌تواند پس از تصرف مهره‌ها، آن‌ها را دریافت کند و برای این کار سه امتیاز کسب کند. اگر کسی پس از جلوگیری از دو مهره حریف، موفق به پیروزی نشود، حریف شش امتیاز کسب می‌کند و در این بازی پیروز می‌شود. اولین بازیکن شش امتیازی در این بازی پیروز بازی است. «Jean-Louis Cazaux» قوانین مشابهی را برای بازی Liubo بازسازی کرده است. تلاش شده تا اجرای این قوانین بازسازی شده در یک بازی رایانه‌ای نیز انجام شود. در سال ۲۰۱۹، بیش از ۱۰۰۰ برگ بامبو حاوی قوانین مربوط به Liubo در مقبره «Marquis of Haihun» کشف شد.

بازی کره‌ای Hanja

Chupu (چوپو)
گونه‌ای از بازی Liubo که در آن از تاس برای حرکت کردن استفاده می‌شد،«Chupu» یا «Wumu» نامیده می‌شده است. در کره، بازی سنتی«jeopo han» هنوز روی صفحه‌ای بازی می‌شود که شبیه صفحه بازی Liubo است.

بازی Xiangqi

رابطه با دیگر بازی‌ها
تلاش‌هایی برای ارتباط بازی Liubo با سایر بازی‌های رومیزی صورت گرفته است، و به ویژه برخی از محققان چینی معتقدند که «Xiangqi» (شطرنج چینی) مبتنی بر همین بازی است. برخی از مورخان بازی‌های چینی معتقدند که «Xiangqi» مربوط به شطرنج ایرانی نیست بلکه مبتنی بر Liubo بوده است، در حالیکه برخی دیگر گفته‌اند که Liubo در طی جین شرقی (۳۱۷–۴۲۰) از چین به هند منتقل شده است، جایی که به «Chaturanga» تبدیل شده است که جد شطرنج فارسی و شطرنج چینی می‌باشد. اگرچه بسیاری از مورخان بازی‌ها این ادعا را که «Xiangqi» یا سایر انواع شطرنج از Liubo ناشی می‌شود رد می‌کنند، «Jean-Louis Cazaux» معتقد است که Liubo احتمالاً از یک بازی مسابقه‌ای به یک بازی نبرد تبدیل شده و پس از آن به شطرنج چینی تغییر یافته است.

آینه مربوط به بازی Liubo

الگو‌های Liubo روی اشیا دیگر
آیینه‌های Liubo (TLV mirror)
الگوی موجود در سطح صفحه‌های Liubo به طور مشترک در رایج‌ترین نوع آینه برنز سلسله هان وجود دارد که از نشانه‌های مشخص آن‌ها به عنوان آینه‌های TLV شناخته می‌شود. در مورد اینکه آیا الگوی Liubo روی این آینه‌ها تزئینی بوده است یا اینکه دارای اهمیت آیینی است، یا شاید آینه‌های دوبل به عنوان صفحه‌های بازی قابل حمل Liubo بوده، بحث شده است. «ژو ژنگ» خاطرنشان کرده است که یک آینه TLV مربوط به دوران وانگ مانگ (۹-۲۳) دارای کتیبه‌ای است که این جمله روی آن نوشته شده است: « برای دور کردن شومی و نحسی، الگوی صفحه بازی Liubo روی آن حک شده است.» که نشان می‌دهد هدف اصلی الگوی Liubo در آینه‌ها، آیین بوده و این الگو فراتر از بازی اهمیت ویژه‌ای داشته است.

سکه مربوط به Liubo

سکه‌های Liubo
الگوی Liubo گاهی اوقات در پشت سکه‌های «وو ژو (سکه‌های بسیار قدیمی)» یافت می‌شود. از این نوع سکه‌ها به عنوان ارز استفاده نمی‌شد اما احتمالاً از جاذبه‌های خوش شانسی بوده است.

ساعت آفتابی مربوط به بازی Liubo

ساعت‌های آفتابی
در سال ۱۸۹۷ ساعت آفتابی سنگی سلسله هان در مغولستان داخلی کشف شد که با الگوی تخته Liubo تراش خورده بود. تنها ساعت آفتابی کامل دیگر سلسله هان، در مجموعه موزه سلطنتی «اُنتاریو» (Ontario)، وجود دارد که یک الگوی Liubo نیز بر روی آن حک شده است. ممکن است که با استفاده از حکاکی الگوی Liubo بر روی علامت‌های اصلی آفتاب، ساعت‌های آفتابی به عنوان صفحه‌های Liubo مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند، یا ممکن است این نشانه‌های Liubo برای برخی از اهداف آیینی ناشناخته ساخته می‌شده‌اند.

تخته‌های پیشگویی
در سال ۱۹۹۳، یک تخته چوبی با نمودار پیشگویی لاک‌پشت و پیشگویی در یک طرف و نمودار Liubo و چهل و پنج پیشگویی در پنج موضوع، در طرف دیگر از یک مقبره هان غربی در «Yinwan» در شهرستان «Donghayi»، حفاری شد. نمودار Liubo خیلی کوچک است که برای بازی Liubo استفاده نشده است و با شصت اصطلاح پوشانده شده است که در امتداد خطوط نمودار Liubo نوشته شده است. به روشی مشابه با نمودار لاک‌پشت در آن طرف صفحه با شصت اصطلاح پر شده است. پیش‌بینی‌های موجود در نمودار Liubo با یکی از ۹ اصطلاح انجام می‌شود که با کلمات قافیه‌ای معمایی و دائمی درباره Liubo مطابق با صفحه بازی Liubo نوشته شده توسط «خو بوچانگ» در زمان امپراتور وو هان (۱۴۱–۸۷ پ. م) مطابقت دارد. «لیلیان تسنگ» استدلال می‌کند که این نام‌ها برای نقاط خاصی در صفحه است (دو خط علامت «V»، دو خط علامت «L»، دو خط علامت«T»، دایره یا خطی بین گوشه و مربع مرکزی، لبه خارجی مربع مرکزی و داخل مربع مرکزی قرار دارد).

برای اطلاع از اخبار مربوط به بازی‌ها و مطلع شدن از مقالات تازه می‌توانید به اینستاگرام ما به آیدی bazikhallagh مراجعه کنید.

منبع

https://en.wikipedia.org/wiki/Liubo